تشنج چیست؟ علائم و درمان آن

تشنج یا Seizures یک پدیده عصبی پیچیده است که می‌تواند در هر سن، جنس و پیش‌زمینه‌ای بروز کند. دوره‌های حملات شامل فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز می‌شود و طیف وسیعی از علائم را ایجاد می‌کند که از یک فرد به فرد دیگر متفاوت است. در این مقاله، ما اطلاعات بسیار کامل و جامعی را درباره تشنج در اختیار شما قرار می‌دهیم و سعی می‌کنیم تمام جنبه‌های این عارضه پیچیده را بررسی کنیم. این مطلب جنبه آموزشی و اطلاع رسانی دارد، در صورت مشکل به دکتر مغز و اعصاب مراجعه کنید.

تشنج چیست؟

تشنج یک موج ناگهانی و کنترل‌نشده فعالیت الکتریکی در مغز است که منجر به اختلال موقتی در عملکرد طبیعی مغز می‌شود. این تخلیه الکتریکی غیرطبیعی می‌تواند منجر به علائم مختلفی شود؛ از تغییر هوشیاری و رفتارهای غیرعادی گرفته تا لرزش و اسپاسم عضلانی. حملات ممکن است یک‌بار اتفاق بیفتد، اما اگر دوباره تکرار شود، ممکن است فرد، مبتلا به صرع (یک اختلال عصبی مزمن که با تشنج‌های مکرر مشخص می‌شود) تشخیص داده شود.

علل تشنج

درک علل حملات برای تشخیص دقیق و مدیریت موثر آن بسیار مهم است. تشنج می‌تواند توسط عوامل مختلفی ایجاد شود و شناسایی علت زمینه‌ای برای ارائه درمان مناسب ضروری است. در این‌جا برخی از دلایل رایج این اختلال را بررسی می‌کنیم.

صرع (Epilepsy)

صرع علت اصلی تشنج‌های مکرر است. این عارضه یک اختلال عصبی مزمن است که با عدم‌تعادل در فعالیت الکتریکی مغز مشخص می‌شود. اگرچه علت دقیق صرع اغلب ناشناخته است، اما می‌تواند تحت‌تأثیر عوامل ژنتیکی، آسیب‌های مغزی یا ناهنجاری در ساختار مغز قرار گیرد.

آسیب‌های مغزی (Brain Injuries)

صدمات تروماتیک مغزی ناشی از تصادف، افتادن یا سایر اشکال ضربه به سر می‌تواند خطر Seizures را افزایش دهد. تأثیر ضربه بر ساختار یا عملکرد مغز ممکن است منجر به تخلیه الکتریکی غیرطبیعی شود و Seizures را ایجاد کند.

عفونت (Infections)

عفونت‌هایی که بر مغز تأثیر می‌گذارند، مانند مننژیت یا آنسفالیت، می‌توانند باعث حملات شوند. التهاب ناشی از این عفونت‌ها می‌تواند فعالیت طبیعی مغز را مختل کند.

اختلالات متابولیک (Metabolic Disorders)

برخی از اختلالات متابولیک، مانند هیپوگلیسمی یا عدم‌تعادل در الکترولیت‌ها، می‌توانند باعث تشنج شوند. نوسانات سطح قند خون یا الکترولیت‌های ضروری مانند سدیم و کلسیم می‌تواند بر ثبات الکتریکی مغز تأثیر گذاشته و سبب حمله شود.

عوامل ژنتیکی (Genetic Factors)

برخی از افراد ممکن است استعداد ژنتیکی برای حملات داشته باشند. برخی مشکلات ژنتیکی یا جهش‌ها می‌توانند احتمال Seizures را افزایش دهند.

تومورهای مغزی (Brain Tumors)

وجود تومورها در مغز می‌تواند در عملکرد طبیعی این ارگان اختلال ایجاد کرده و باعث حملات شود. محل و اندازه تومور نقش به‌سزایی در بروز تشنج دارد.

قطع برخی از داروهای خاص (Drug Withdrawal)

قطع ناگهانی برخی داروها، به‌ویژه داروهایی که بر سیستم عصبی مرکزی اثر می‌گذارند، می‌تواند منجر به حملات شود. این مشکل اغلب در افراد وابسته به موادی مانند الکل یا بنزودیازپین‌ها مشاهده می‌شود.

انواع تشنج

حملات می‌تواند به‌اشکال مختلف ظاهر شود که هر کدام ویژگی‌ها و علائم مشخصی دارند. درک انواع مختلف Seizures برای تشخیص دقیق و درمان مناسب بسیار مهم است. در این‌جا چند نوع رایج از این عارضه را بررسی می‌کنیم.

تشنج عمومی (Generalized Seizures)

این تشنج‌ها هر دو طرف مغز را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند و معمولاً سبب از دست‌دادن هوشیاری می‌شوند. انواع تشنج عمومی عبارتند از:

• حملات تونیک-کلونیک (Tonic-Clonic Seizures): با سفت‌شدن (فاز تونیک) و به‌دنبال آن تکان‌خوردن ریتمیک (فاز کلونیک) مشخص می‌شود.
• حملات ابسنس (Absence Seizures): دوره‌های کوتاه خیره‌شدن یا نبودن در حال، که اغلب به دلیل ماهیت ظریف آن‌ها مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

تشنج کانونی یا جزئی (Focal Seizures)

حملات کانونی از ناحیه خاصی از مغز منشأ می‌گیرد و ممکن است شامل از دست دادن هوشیاری باشد یا نباشد. انواع تشنج کانونی عبارتند از:

• حملات کانونی ساده (Simple Partial Seizures): شامل حرکت یا اختلالات حسی بدون از دست‌دادن هوشیاری است.
• حملات کانونی پیچیده (Complex Partial Seizures): شامل تغییر هوشیاری است و ممکن است منجر به حرکات تکراری و بی‌هدف شود.

تشنج عمومی ثانویه (Secondary Generalized Seizures)

این حملات در ناحیه خاصی از مغز شروع می‌شوند، اما سپس به کل مغز گسترش می‌یابند. آن‌ها اغلب به‌عنوان تشنج کانونی شروع شده و به‌نوع عمومی تبدیل می‌شوند.

تشنج آتونیک (Atonic Seizures)

حملات آتونیک که به.عنوان حملات قطره‌ای (drop attacks) نیز شناخته می‌شود، شامل ازدست‌دادن ناگهانی تون عضلانی است که منجر به سقوط یا افتادن فرد می‌شود.

تشنج میوکلونیک (Myoclonic Seizures)

با تکان یا انقباضات ناگهانی و مختصر عضلانی مشخص می‌شود. این حملات می‌توانند بر گروه‌های عضلانی خاصی تأثیر گذاشته یا کل بدن را درگیر کنند.

تشنج کلونیک ((Clonic Seizures

در حملات کلونیک، حرکات ریتمیک و مکرر در عضلات وجود دارد. این تشنج‌ها اغلب مرحله تونیک را در تشنج‌های تونیک-کلونیک بروز می‌دهند.

تشنج در کودکان

حملات در کودکان می‌تواند از نظر تظاهر و تاثیر بسیار متفاوت باشد. انواع خاصی از تشنج بیشتر در جمعیت کودکان مشاهده می‌شود و رویکرد تشخیص و درمان ممکن است متفاوت باشد. ملاحظات کلیدی در ایجاد این حملات در کودکان به‌شرح زیر هستند:

تب بالا

کودکان خردسال، به ویژه در سنین 6 ماه تا 5 سال، ممکن است دچار تشنج‌های ناشی از تب بالا شوند که در اثر افزایش سریع دمای بدن در طول یک بیماری ایجاد می‌شود که معمولاً ناشی از عفونت است.

عوامل ژنتیکی

برخی از کودکان ممکن است استعداد ژنتیکی برای حملات داشته باشند. برخی مشکلات، تغییرات ژنتیکی یا جهش‌ها می‌توانند حساسیت به حملات را به‎خصوص در کوکان کوچک‌تر بیشتر کند.

اختلالات رشدی

کودکان مبتلا به اختلالات رشدی مانند طیف اختلال اوتیسم یا فلج مغزی ممکن است در معرض خطر بیشتری برای این حملات باشند.

صدمات هنگام تولد

عوارض حین زایمان که منجر به کمبود اکسیژن یا ضربه به مغز نوزاد می‌شود، می‌تواند منجر به افزایش احتمال حملات در دوران نوزادی یا کودکی شود.

عفونت‌ها

عفونت‌هایی که بر سیستم عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارند، مانند مننژیت یا آنسفالیت، می‌توانند منجر به حملات در کودکان شوند.

اختلالات متابولیک

برخی از اختلالات متابولیک که فرآیندهای شیمیایی طبیعی را در بدن مختل می‌کنند، می‌توانند باعث حمله شوند.

جراحت سر

ضربه به سر، که اغلب با تصادف یا سقوط اتفاق می‌افتد، می‌تواند باعث آسیب ساختاری به مغز و افزایش خطر حملات شود.

قطع دارو

نوزادان متولد‌شده از مادرانی که در دوران بارداری از داروهای خاصی استفاده کرده‌اند، ممکن است دچار تشنج شوند. علاوه بر این، ترک دارو در کودکان نیز می‌تواند منجر به حملات مکرر شود.

علت تشنج در جوانان چیست؟

نوجوانی دوره رشد سریع جسمی، عاطفی و عصبی است. اگرچه بسیاری از افراد در این گروه سنی از سلامت خوبی برخوردار هستند، برخی دیگر ممکن است مشکلات مختلفی از جمله تشنج را تجربه کنند که چالش‌های منحصر‌به‌فردی را در این مرحله حیاتی از زندگی برای آن‌ها ایجاد می‌کند. علل تشنج در نوجوانی شامل موارد زیر است:

صرع (Epilepsy)

صرع در نوجوانی ممکن است ایدیوپاتیک (با علت ناشناخته) یا مرتبط با عوامل ژنتیکی، آسیب‌های مغزی یا عفونت باشد.

تغییرات هورمونی (Hormonal Changes)

بلوغ باعث تغییرات هورمونی قابل‌توجهی می‌شود که می‌تواند بر عملکرد مغز تاثیر بگذارد. در برخی از نوجوانان، نوسانات هورمونی ممکن است به شروع حملات کمک کند.

آسیب‌های مغزی (Brain Injuries)

آسیب‌های مغزی ناشی از ضربه مغزی در دوران نوجوانی، چه به دلیل حوادث ورزشی باشد و یا تصادفات، می‌تواند خطر حملات را افزایش دهد.

عوامل ژنتیکی (Genetic Factors)

برخی از نوجوانان ممکن است به دلیل استعداد ژنتیکی زمینه‌ تشنج داشته باشند.

عفونت‌ها (Infections)

عفونت‌هایی که بر مغز تأثیر می‌گذارند، مانند آنسفالیت یا مننژیت، می‌توانند منجر به حملات شوند. نوجوانان ممکن است در معرض این عفونت‌ها قرار بگیرند و سلامت عصبی آن‌ها دچار مشکل شود.

کم‌خوابی و استرس (Sleep Deprivation and Stress)

تغییرات سبک زندگی و فشارهای تحصیلی در دوران نوجوانی می‌تواند به‌عواملی مانند کمبود خواب و استرس کمک کند که خود ممکن است آستانه حملات را کاهش دهند.

تاثیر تشنج نوجوانی بر زندگی روزمره نوجوان

این حملات در افراد نوجوان، می‌تواند تاثیرات زیادی را بر زندگی روزمره آن‌ها بگذارد. برخی از این تاثیرات به‌شرح زیر هستند.

مشکلات تحصیلی

حملات می‌تواند تمرکز و یادگیری را مختل کرده و مشکلات تحصیلی مختلفی را برای نوجوانان ایجاد کند. ارتباط منظم بین معلمان، کادر درمان و والدین برای ارائه حمایت‌های لازم، ضروری است.

تأثیرات اجتماعی و عاطفی

نوجوانان ممکن است به دلیل انگ مرتبط با تشنج، چالش‌های اجتماعی و عاطفی مختلفی را تجربه کنند. مشاوره، کمپین‌های درمان جمعی و دوستان خوب می‌تواند درک و پذیرش آن‌ها را تقویت کند.

محدودیت‌های رانندگی

در بسیاری از نقاط جهان، افراد با سابقه تشنج با محدودیت‌هایی در رانندگی مواجه می‌شوند که به‌طور بالقوه بر استقلال آن‌ها تاثیر می‌گذارد. نوجوانانی که دچار حمله می‌شوند، ممکن است برای رانندگی در سال‌های بعد، با محدودیت‌هایی روبرو شوند.

پایبندی به درمان

نوجوانان ممکن است با مصرف دارو مشکل داشته باشند. این امکان وجود دارد که نخواهند دارو بخورند و یا در دوز و زمان مصرف داروها سهل‌انگاری کنند. والدین و مربیان باید در این زمینه دقت لازم را داشته باشند.

تشخیص و مدیریت

کنترل و درمان حملات در نوجوانی نیازمند یک رویکرد جامع‌نگر است. با توجه به چالش‌های منحصر‌به‌فرد ناشی از عوامل عصبی و روانی، لازم است درمان نوجوانان با هماهنگی کامل کادر درمان، والدین و مربیان پیگیری شود تا این عارضه با کم‌ترین تاثیر بر فرآیند رشد و گذار به دوران بزرگسالی همراه باشد.

منظور از تشنج خفیف چیست؟

حملات خفیف به یک دوره تشنج با تأثیر محدود بر آگاهی و رفتار فرد اشاره دارد. انواع مختلف تشنج را می‌توان به‌عنوان خفیف توصیف کرد. در این‌جا انواع حملات خفیف را بررسی می‌کنیم.

تشنج جزئی ساده (Simple Partial Seizures)

حملات جزئی ساده که به‌عنوان focal onset aware seizures نیز شناخته می‌شوند، شامل فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در ناحیه خاصی از مغز می‌شوند. این حملات معمولاً منجر به از دست دادن هوشیاری نمی‌شوند و فرد ممکن است احساسات، حرکات یا حالات تغییر‌یافته را تجربه کند.

حملات ابسنس (Absence Seizures)

حملات ابسنس، خفیف در نظر گرفته می‌شوند؛ به این معنا که اغلب کوتاه هستند و ممکن است فقط علائم ظریفی مانند خیره‌شدن را شامل شوند. با این حال، این حملات باز هم می‌توانند بر آگاهی فرد تأثیر گذاشته و به‌شکل مکرر رخ دهند.

حملات میوکلونیک (Myoclonic Seizures)

حملات میوکلونیک، که با تکان‌های ناگهانی و مختصر عضلانی مشخص می‌شوند، عموماً خفیف در نظر گرفته می‌شوند، زیرا شامل از دست دادن طولانی‌مدت هوشیاری که در سایر انواع تشنج مشاهده می‌شود، نیستند. اگرچه اصطلاح «خفیف» برای توصیف برخی از حملات استفاده می‌شود، اما لازم است که توجه داشته باشید که هر تشنجی می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر زندگی فرد داشته باشد. حتی حملات خفیف ممکن است باعث ناراحتی و اختلال در فعالیت‌های روزانه شوند. تشخیص مناسب، درمان و مراقبت‌های پزشکی مداوم برای مدیریت موثر این عارضه اهمیت زیادی دارد. نباید خفیف‌بودن حملات سبب شود آن‌ها را دست‌کم گرفته و یا در درمان آن‌ها کوتاهی کنید.

عوارض بعد از تشنج

حملات تشنج می‌توانند عواقب و عوارض مختلفی را به‌همراه داشته باشد که بر سلامت کلی فرد تأثیر می‌گذارد. درک این عوارض بالقوه برای مراقبت جامع و مدیریت حملات بسیار مهم است.

صدمات و سقوط

حملات می‌تواند منجر به از دست‌دادن کنترل عضلانی و هوشیاری شوند که خود می‌توانند سبب آسیب‌های ناشی از زمین‌خوردن باشد. افراد ممکن است در اثر حملات دچار کبودی، شکستگی یا صدمات سر شوند که نیاز به مراقبت فوری پزشکی دارد.

وضعیت پستیکتال (Postictal State)

پس از تشنج، افراد ممکن است حالت پستکتال را تجربه کنند که با گیجی، خستگی، سردرد یا درد عضلانی مشخص می‌شود. این دوره از نظر مدت و شدت متفاوت است و تأثیر آن بر عملکرد روزانه می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.

تأثیر عاطفی و روانی

حملات ممکن است باعث ایجاد چالش‌های عاطفی و روانی شوند. افراد ممکن است احساس اضطراب، خجالت یا افسردگی کنند؛ به‌خصوص اگر حملات در ملاء عام رخ دهد. پرداختن به‌تأثیر عاطفی این عارضه برای رسیدگی به سلامت کلی روان بسیار مهم است.

اختلال شناختی

حملات مکرر، به‌ویژه اگر کنترل‌نشده باشد، می‌تواند سبب اختلال شناختی شود. ممکن است مشکلات حافظه، کمبود توجه و مشکلات یادگیری ایجاد شود که بر عملکرد تحصیلی و شغلی فرد تأثیر می‌گذارد.

انگ اجتماعی

حملات می‌تواند سبب انگ اجتماعی شود و منجر به انزوا و احساس بی‌کفایتی گردد. افزایش آگاهی و تقویت درک در جوامع می‌تواند به کاهش انگ مرتبط با صرع و تشنج کمک کند.

خطر ابتلا به صرع

حملات طولانی‌مدت یا متعدد که پشت سر هم رخ می‌دهند می‌توانند منجر به بیماری صرع شوند. این وضعیت نیاز به مداخله فوری برای جلوگیری از عوارض جدی از جمله آسیب مغزی دارد.

تشنج چگونه تشخیص داده می‌شود؟

تشخیص تشنج شامل یک ارزیابی جامع توسط پزشک متخصص برای تعیین نوع، علت و مدیریت مناسب عارضه است. فرآیند تشخیص معمولاً شامل موارد زیر است:

سابقه بالینی

جمع‌آوری تاریخچه دقیق پزشکی ضروری است. اطلاعات در مورد دفعات، مدت و ویژگی‌های حملات و همچنین، هرگونه محرک احتمالی، بینش‌های مهمی را ارائه می‌دهد.

معاینه جسمی

یک معاینه فیزیکی کامل، با تمرکز بر ارزیابی‌های عصبی، به شناسایی علائم یا علل مرتبط با حملات کمک می‌کند. این معاینات ممکن است شامل ارزیابی رفلکس‌ها، هماهنگی و عملکردهای حسی باشد.

الکتروانسفالوگرام (EEG)

EEG یک ابزار تشخیصی کلیدی است که فعالیت الکتریکی مغز را ثبت می‌کند. الگوهای غیرطبیعی یا spikes در EEG می‌تواند به تایید وجود تشنج و ارائه اطلاعات در مورد نوع آن کمک کند.

تصویربرداری

تصویربرداری از مغز، مانند MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی) یا CT (توموگرافی کامپیوتری)، برای شناسایی ناهنجاری‌های ساختاری، تومورها یا ضایعاتی که ممکن است در حملات نقش داشته باشند، انجام می‌شود.

آزمایش خون

آزمایش خون ممکن است برای بررسی عوامل متابولیک یا ژنتیکی که می‌تواند با حملات مرتبط باشد انجام شود. این آزمایشات به رد برخی شرایط و ارائه اطلاعات تشخیصی اضافی کمک می‌کند.

نظارت تصویری

نظارت تصویری شامل ضبط رفتار فرد در هنگام حملات است. این کار به ارتباط علائم بالینی با یافته‌های EEG کمک می‌کند و به پزشک اجازه می‌دهد تا انواع مختلف تشنج را از هم تمایز دهد.

تست تحریکی (Provocative Testing)

در برخی موارد، پزشک ممکن است از آزمایش‌های تحریکی مانند محرومیت از خواب یا محرک‌های بصری خاص برای ایجاد حملات و مشاهده ویژگی‌های آن‌ها استفاده کند.

ارزیابی روانشناسی عصب شناختی (Neuropsychological Testing)

ارزیابی روانشناسی عصب شناختی ممکن است برای ارزیابی عملکردهای شناختی و شناسایی هر ناحیه از اختلال مرتبط با حملات انجام شود. در این رویکرد مشترک، متخصصان مغز و اعصاب، صرع‌شناسان و سایر متخصصان مراقبت‌های بهداشتی برای تشخیص دقیق و ارائه برنامه درمانی باهم همکاری می‌کنند. هدف نه تنها تایید وجود حملات، بلکه تعیین علت آن‌ها و هدایت استراتژی‌های مدیریت موثر برای بهبود کیفیت زندگی فرد است.

روش‌های درمان تشنج در بزرگ‌سالان

درمان تشنج در بزرگ‌سالان، به ویژه هنگامی که با صرع همراه است، شامل یک رویکرد جامع با هدف کنترل حملات، به‌حداقل‌رساندن عوارض جانبی و افزایش کیفیت کلی زندگی است. انتخاب روش‌های درمانی تحت‌تأثیر عواملی مانند نوع حملات، فراوانی آن‌ها، علت زمینه‌ای و ملاحظات سلامت فردی است.

داروهای ضدصرع

داروهای ضد‌صرع (AEDs) یا Antiepileptic drugs اولین و رایج‌ترین درمان برای بزرگ‌سالان مبتلا به تشنج است. این داروها با تثبیت فعالیت الکتریکی در مغز عمل می‌کنند. انتخاب نوع AED به‌نوع حملات و پاسخ فردی بستگی دارد و ممکن است بر اساس اثربخشی و عوارض جانبی تغییر یابد.

رژیم کتوژنیک

رژیم کتوژنیک، با چربی زیاد و کربوهیدرات کم، در برخی از بزرگ‌سالان مبتلا به صرع اثربخشی نشان داده است؛ به‌ویژه زمانی‌که داروها ناکافی هستند. این رژیم باعث ایجاد حالت کتوز می‌شود، متابولیسم انرژی مغز را تغییر داده و دفعات حملات را کاهش می‌دهد.   بیشتر بخوانید:سیاتیک چیست؟ علائم و روش های درمان آن

تحریک عصب واگ (VNS)

VNS یا Vagus Nerve Stimulation یک روش جراحی است که شامل کاشت دستگاهی است که عصب واگ را تحریک می‌کند و می‌تواند به‌طور بالقوه شدت و دفعات حملات را کاهش دهد. این روش برای افراد مبتلا به صرع مقاوم به درمان که به‌خوبی به داروها پاسخ نمی‌دهند، در نظر گرفته می‌شود.

تحریک عصبی پاسخ‌گو (RNS)

RNS یا Responsive Neurostimulation یک گزینه درمانی پیشرفته است که شامل کاشت دستگاهی است که فعالیت مغز را نظارت می‌کند. هنگامی که فعالیت غیرطبیعی تشخیص داده می‌شود، دستگاه، تحریک هدفمند را برای جلوگیری از شروع تشنج انجام می‌دهد.

جراحی صرع

برای افراد مبتلا به انواع خاصی از تشنج که به دارو مقاوم است، ممکن است جراحی صرع در نظر گرفته شود. این جراحی با حذف یا تغییر بخشی از مغز که مسئول ایجاد تشنج است، انجام می‌شود و هدف از آن بهبود کنترل حملات بدون آسیب‌رساندن به عملکردهای حیاتی است.

اصلاح سبک زندگی

سبک زندگی، از جمله الگوهای خواب، مدیریت استرس و اجتناب از محرک‌های حملات، نقش مهمی در مدیریت تشنج دارند. اطمینان از خواب کافی، مدیریت استرس، و شناسایی و اجتناب از محرک‌های خاص می‌تواند به کنترل بهتر این عارضه کمک کند.

پیگیری منظم و تنظیم دارو

پیگیری درمان در کنترل این عارضه بسیار مهم است. لازم است بیمار در جلسات منظمی ویزیت شده و داروها و سایر اقدامات درمانی مورد نیاز مجددا تنظیم گردد. این پیگیری به‌کنترل حملات کمک می‌کند و در عین حال عوارض جانبی را به‌حداقل می‌رساند.

روش‌های درمان تشنج در کودکان

درمان این عارضه در کودکان نیازمند رویکردی مدبرانه و فردی با در نظر گرفتن عواملی مانند سن کودک، سلامت کلی و تأثیر حملات بر رشد و زندگی روزمره است.

داروهای ضد‌صرع

مشابه بزرگ‌سالان، داروهای ضد‌صرع اغلب اولین خط درمان برای این عارضه در کودکان است. انتخاب دارو بر اساس نوع حملات، سن کودک و عوارض احتمالی انجام می‌شود. نظارت و تنظیمات منظم برای بهینه‌سازی درمان ضروری است.

رژیم کتوژنیک

رژیم کتوژنیک را می‌توان برای کودکان مبتلا به صرع در نظر گرفت، به‌ویژه زمانی که حملات به‌خوبی با دارو کنترل نمی‌شود. ترکیب غذاهای پرچرب و کم‌کربوهیدرات می‌تواند تأثیر مثبتی بر دفعات حملات داشته باشد.

تحریک عصب واگ (VNS)

VNS ممکن است یک گزینه برای کودکان مبتلا به صرع مقاوم باشد که یک رویکرد غیردارویی برای مدیریت حملات ارائه می‌دهد. همان‌طور که اشاره شد، این روش شامل کاشت دستگاهی است که عصب واگ را تحریک می‌کند.

تحریک عصبی پاسخگو (RNS)

این روش درمانی در کودکان کم‌تر رایج است. اما تحریک عصبی پاسخ‌گو (RNS) ممکن است برای کودکان مبتلا به صرع کانونی که به‌خوبی به داروها پاسخ نمی‌دهند، در نظر گرفته شود. همان‌طور که اشاره شد، دستگاه کاشته‌شده بر فعالیت مغز نظارت کرده و تحریک هدفمند را انجام می‌دهد.

جراحی

جراحی یک گزینه بالقوه برای کودکان مبتلا به انواع خاصی از حملات است که به‌اندازه کافی به دارو پاسخ نمی‌دهند. تصمیم برای انجام عمل جراحی پس از بررسی دقیق سلامت کلی کودک و تأثیر بالقوه آن بر عملکردهای شناختی و رشدی انجام می‌شود.

اصلاح سبک زندگی

اصلاحات سبک زندگی در مدیریت حملات کودکان بسیار مهم است. حفظ الگوهای خواب ثابت، مدیریت استرس، و شناسایی و اجتناب از محرک‌ها به کنترل بیماری کمک می‌کند.

آموزش و حمایت خانواده

آموزش و حمایت از خانواده کودک جزء جدایی‌ناپذیر از مدیریت تشنج کودکان است. اطمینان از این‌که والدین و مراقبان به‌خوبی از وضعیت کودک، برنامه‌درمانی و موارد اضطراری احتمالی مطلع هستند، مراقبت کلی کودک را بهبود می‌بخشد.

تفاوت تشنج و صرع چیست؟

اصطلاحات «تشنج» و «صرع» اغلب به‌جای یکدیگر استفاده می‌شوند؛ با این حال، آن‌ها به جنبه‌های مشخصی از طیف مشکلات عصبی مربوط به فعالیت الکتریکی غیرطبیعی در مغز اشاره دارند.

تشنج (Seizure)

تشنج عبارت است از بروز گذرا علائم و نشانه‌های ناشی از فعالیت عصبی غیرطبیعی، بیش از حد یا هم‌زمان در مغز. این عارضه می‌تواند به روش‌های مختلفی از جمله حملات، تغییر هوشیاری یا اختلالات حسی ظاهر شود. Seizureها اغلب بر اساس ویژگی‌ها، مانند عمومی یا کانونی‌بودن، طبقه‌بندی می‌شوند و می‌توانند در پاسخ به محرک‌های خاص رخ دهند و یا بدون هیچ تحریکی ایجاد شوند.

صرع (Epilepsy)

صرع یک اختلال عصبی مزمن است که با تشنج‌های مکرر و غیرقابل تحریک مشخص می‌شود. برخلاف یک حمله منفرد، صرع زمانی تشخیص داده می‌شود که فرد دو یا چند تشنج بدون تحریک را تجربه کند. صرع می‌تواند علل مختلفی داشته باشد، از جمله عوامل ژنتیکی، آسیب‌های مغزی، عفونت‌ها یا ناهنجاری‌های رشدی. ضروری است که پزشک متخصص، صرع را از سایر بیماری‌هایی که ممکن است باعث حملات شوند، تشخیص دهد.

چگونه به فرد در حال تشنج کمک کنیم؟

دیدن این‌که فردی که دچار حمله شده است می‌تواند ناراحت‌کننده باشد؛ اما دانستن این‌که چگونه با آرامش از او حمایت کنیم، بسیار مهم است. در این‌جا مراحل کمک به فردی که دچار حمله شده است را بررسی می‌کنیم.

حفظ آرامش

خودتان را آرام نگه دارید تا بتوانید بر کمک‌کردن به فرد تمرکز کنید. بیشتر حملات کوتاه هستند و خود‌به‌خود برطرف می‌شوند. بنابراین لازم نیست نگران باشید.

اطمینان از ایمنی بیمار

اگر فرد دراز نکشیده است، او را به‌آرامی روی زمین بخوابانید تا از آسیب ناشی از زمین‌خوردن جلوگیری کنید. محیط اطراف را از نظر وجود هرگونه اجسام تیز یا خطرناک بررسی کنید و اگر چنین اجسامی در محیط هستند، آن‌ها را کنار بگذارید.

قرار دادن چیزی زیر سر بیمار

برای جلوگیری از آسیب‌دیدگی، یک جسم نرم، مانند یک ژاکت تا‌شده یا کوسن را زیر سر او قرار دهید.

بیمار را به پهلو بچرخانید

برای کمک به بازشدن راه هوایی و جلوگیری از خفگی، فرد را به پهلو بچرخانید. این کار همچنین، می‌تواند تخلیه مایعات از دهان را تسهیل کند.

بازکردن دکمه لباس‌های تنگ

برای اطمینان از این‌که فرد به راحتی تنفس می‌کند، لباس‌هایی که به گردن بیمار فشار وارد می‌کنند را بیرون آورده و یا دکمه آن‌ها را باز کنید.

زمان تشنج

به زمان شروع حمله توجه کنید. اگر تشنج بیش از پنج دقیقه طول کشید، یا اگر حمله دیگری بلافاصله شروع شد، به‌دنبال کمک پزشکی اورژانسی باشید.

حرکات را محدود نکنید

از مهار حرکات فرد خودداری کنید. اجازه دهید تشنج به‌طور طبیعی ادامه یابد.

ایجاد اطمینان خاطر

پس از پایان حمله، با آرامش با فرد صحبت کنید. به او کمک کنید تا توانایی‌های خود را بازیابد و آرامش خود را حفظ کند.

همراه بیمار بمانید

تا زمانی که فرد کاملا هوشیار شود در کنار او بمانید. برخی از افراد ممکن است پس از حمله احساس سردرگمی یا خستگی کنند.

در صورت نیاز به‌دنبال مراقبت پزشکی باشید

اگر اولین حمله فرد است یا اگر مشکل تنفسی دارد، دچار آسیب شده یا اگر تشنج دیگری فوراً به‌دنبال اولی رخ داده است، فوراً به دنبال کمک پزشکی باشید.

در برخورد با فرد دچار تشنج باید از انجام چه اقداماتی پرهیز کرد؟

اگرچه کمک‌کردن به بیمار مهم است، اما باید از انجام برخی اقدامات پرهیز کنید تا هم از ایمنی فردی که دچار حمله شده و هم افرادی که به او کمک می‌کنند، مطمئن شوید.

دست‌های بیمار را نگیرید

از مهار حرکات فرد خودداری کنید. اجازه دهید حمله به‌طور طبیعی ادامه یابد.

از قرار‌دادن اشیا در دهان بیمار خودداری کنید

این یک تصور اشتباه اما رایج است که افراد فکر می‌کنند قراردادن اشیا در دهان فرد، از گاز‌گرفتن زبانش جلوگیری می‌کند. در واقع، این کار می‌تواند باعث آسیب شود و سبب شکستن دندان‌ها و یا مسدود‌شدن راه‌های هوایی گردد.

روی شخص آب نریزید

ریختن آب روی فردی که دچار حمله شده کمکی نمی‌کند و ممکن است منجر به عوارض بیشتری شود.

خودداری از ترس

اگرچه احساس نگرانی طبیعی است، ترس بیش از حد می‌تواند توانایی شما را برای حمایت موثر مختل کند. تا حد امکان آرام باشید.

از نیروی اضافی استفاده ننمایید

از اعمال نیروی بیش از حد برای نگه‌داشتن فرد در جای خود خودداری کنید. اجازه دهید حرکات بدون مداخله غیرضروری رخ دهد.

علت تشنج ناشی از تب چیست؟

حملات ناشی از تب که به‌عنوان «تشنج تب» نیز شناخته می‌شود، نوع خاصی از حملات است که در کودکان رخ می‌دهد و با تب همراه است. این حملات عمدتاً با افزایش سریع دمای بدن، معمولاً به دلیل عفونت، ایجاد می‌شوند. عفونت‌های رایجی که ممکن است منجر به این عارضه شوند عبارتند از عفونت‌های تنفسی، عفونت‌های گوش و بیماری‌های ویروسی. این حملات معمولاً در کودکان بین سنین 6 ماه تا 5 سال و به‌طور ناگهانی رخ می‌دهد. آن‌ها معمولا کوتاه هستند و چند دقیقه طول می‌کشند. خطر حملات ناشی از تب، به‌جای دمای مطلق، با افزایش سریع دما مرتبط است. این حملات معمولاً خوش‌خیم در نظر گرفته می‌شوند و آسیب عصبی طولانی مدت ایجاد نمی‌کنند.

تشنج در خواب ممکن است؟

حملات می‌توانند در طول خواب رخ دهند. به این نوع حملات «تشنج‌های شبانه» گفته می‌شود. آن‌ها انواع مختلفی دارند و شامل حملات کانونی، تشنج‌های تونیک-کلونیک ژنرالیزه و انواع جزئی پیچیده هستند. برخی از افراد ممکن است حملاتی داشته باشند که توسط عوامل خاص مرتبط با خواب، مانند محرومیت از خواب، الگوهای خواب نامنظم، یا اختلالات خواب مانند آپنه خواب ایجاد می‌شود. این حملات می‌توانند در هر مرحله از خواب رخ دهد؛ از جمله خواب «حرکت غیرسریع چشم» (NREM) و خواب «حرکت سریع چشم» (REM). نظارت بر الگوهای خواب از طریق ابزارهایی مانند EEG شبانه می‌تواند به شناسایی حملات کمک کند. از طرف دیگر، صرع شبانه به‌شکل خاصی از صرع اطلاق می‌شود که در آن حملات عمدتاً یا منحصراً در طول خواب رخ می‌دهد. تشخیص این عارضه بدون استفاده از ابزارهای تشخیصی، ممکن است چالش‌برانگیز باشد. افرادی که حملات شبانه را تجربه می‌کنند باید اقدامات ایمنی مانند استفاده از نرده‌های تخت و اجتناب از خوابیدن بر روی سطوح مرتفع را در نظر بگیرند.

بعد از تشنج چه اتفاقی می‌افتد؟

حالت پستکتال (postictal state) به زمان پس از تشنج اشاره دارد. درک آن‌چه در این مرحله اتفاق می‌افتد برای ارائه حمایت مناسب و اطمینان از سلامت فردی که دچار حمله شده است، بسیار مهم است.

تغییرات آگاهی

حالت پستکتال اغلب با تغییر در آگاهی همراه است. ممکن است فرد گیج، بی‌حوصله یا خواب‌آلود به نظر برسد. این مرحله می‌تواند از نظر مدت‌زمان متفاوت باشد و از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد.

علائم فیزیکی

علائم فیزیکی در حالت پستکتال ممکن است شامل ضعف عضلانی، خستگی، سردرد و درد عضلات باشد. این علائم می‌تواند احساس خستگی جسمی و روحی را تشدید کند.

تغییرات عاطفی

افراد ممکن است طیف وسیعی از احساسات را در حالت پستکتال تجربه کنند؛ از جمله احساس اضطراب، ناامیدی یا حتی سرخوشی. پاسخ‌های عاطفی می‌تواند به‌طور گسترده‌ای بین افراد متفاوت باشد.

اختلال حافظه

اختلال حافظه در حالت پستیکتال شایع است. ممکن است فرد در به خاطر آوردن وقایع منتهی به حمله یا خود حمله مشکل داشته باشد.

دوره نقاهت

مدت زمان وضعیت پستکتال متفاوت است و افراد ممکن است برای بهبودی کامل به زمان نیاز داشته باشند. استراحت، هیدراتاسیون و محیطی آرام می‌تواند به بهبودی کمک کند.

نیاز به پشتیبانی

در طول وضعیت پستکتال، افراد ممکن است نیاز به حمایت داشته باشند. فراهم‌کردن یک محیط آرام و درک بیمار می‌تواند به‌کاهش اضطراب و سردرگمی او کمک کند.

چگونه می‌توانم متوجه شوم که به تشنج مبتلا هستم؟

افراد مبتلا به تشنج یا صرع اغلب می‌توانند تا حدودی مشکل خود را تشخیص دهند. میزان آگاهی فرد از بیماری متفاوت است و تا حد زیادی به نوع حملاتی که تجربه می‌کند و سطح هوشیاری او در طول و بعد از تشنج بستگی دارد.

آگاهی در هنگام حملات

در برخی موارد، افراد در طول انواع خاصی از حملات، که به‌عنوان تشنج‌های کانونی آگاه یا ساده جزئی (focal aware or simple partial seizures) شناخته می‌شوند، هوشیار باشند. در این شرایط، فرد تشخیص می‌دهد که اتفاقی غیرعادی برایش رخ داده است.

آگاهی پستیکال

پس از تشنج، افراد اغلب وارد حالت پستیکال می‌شوند که می‌تواند شامل گیجی، خستگی و اختلال حافظه باشد. در این دوره ممکن است متوجه شوند که به‌تازگی دچار حمله شده‌اند. با این حال، سطح آگاهی و توانایی یادآوری جزئیات می‌تواند متفاوت باشد.

تشخیص هاله

برخی از افراد هاله‌ها را تجربه می‌کنند. این هاله‌ها می‌توانند به‌صورت تغییرات بصری، ادراکات حسی یا تغییرات عاطفی ظاهر شوند. تشخیص این هاله‌ها قبل از شروع حملات، یک هشدار کوتاه به افراد می‌دهد. توجه به این نکته ضروری است که همه افراد مبتلا به صرع یا تشنج در طول این رویدادها هوشیار نیستند و برخی ممکن است اصلاً حمله را به‌خاطر نداشته باشند. علاوه بر این، آگاهی از این عارضه می‌تواند تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله نوع حملات، سطح هوشیاری فرد در طول رویداد و وجود هاله‌ها قرار گیرد. اگر فردی مشکوک به حمله یا علائم مشابه صرع است، لازم است که به‌دنبال ارزیابی پزشکی باشد. ارزیابی کامل توسط یک متخصص مغز و اعصاب یا متخصص صرع می‌تواند منجر به تشخیص دقیق شود.

آیا می‌توان قبل از تشنج متوجه وقوع آن شد؟

برای برخی از افراد مبتلا به این عارضه، بروز علائم هشداردهنده یا «هاله قبل از تشنج» (auras) فرصت ارزشمندی را برای انجام اقدامات پیشگیرانه و افزایش ایمنی کلی فراهم می‌کند. اگرچه همه افراد این سیگنال‌های پیش‌بینی‌کننده را تجربه نمی‌کنند، اما کسانی که این علائم را دارند، می‌توانند از آن بهره ببرند و وضعیت خود را برای حملات تنظیم کنند. برخی از علائم یا هاله‌ها به‌شرح زیر هستند:

اختلالات بینایی

اختلالات بینایی قبل از حملات، از جمله چشمک‌زدن چراغ‌ها، تاری دید، یا دیدن الگوهای غیرعادی، از علائم هشدار‌دهنده رایج هستند. شناخت این نشانه‌های بصری می‌تواند اطلاعات ارزشمندی را در مورد حملات قریب‌الوقوع در اختیار افراد قرار دهد.

تغییرات حسی

تغییر در ادراک حسی، مانند بوها یا طعم‌های عجیب، ممکن است از جمله علائم هشدار‌دهنده باشد. این هاله‌های حسی، بینش‌هایی را در مورد حمله آتی ارائه می‌دهند و امکان آماده‌شدن را برای بیمار فراهم می‌کنند.

تغییرات عاطفی یا شناختی

هاله‌ها می‌توانند به‌صورت تغییرات احساسی یا شناختی از جمله احساس ترس، دژاوو یا سردرگمی ظاهر شوند. تشخیص این تغییرات در خلق‌و‌خو یا الگوهای فکری ممکن است نشانه یک حمله قریب الوقوع باشد.

احساسات فیزیکی

احساسات فیزیکی مانند گزگز، بی‌حسی یا احساس سنگینی می‌‎توانند به عنوان علائم هشدار‌دهنده محسوب شوند. این احساسات ممکن است در قسمت‌های خاصی از بدن رخ دهد و اطلاعات ارزشمندی در مورد محل یا نوع حمله قریب الوقوع ارائه دهد.

تغییرات سیستم خودمختار

تغییرات اتونوم، از جمله تغییرات در ضربان قلب، تعریق، یا علائم گوارشی ممکن است قبل از حملات رخ دهد.

آگاهی زمانی

برخی از افراد ممکن است قبل از وقوع حملات دچار تغییراتی در آگاهی در مورد زمان شوند. این تغییر در ادراک می‌تواند به‌عنوان یک علامت هشدار‌دهنده ارزشمند عمل کند.

نوسانات خلقی

نوسانات خلقی، تغییرات ناگهانی در احساسات، یا احساسات شدید ممکن است در برخی افراد مقدم بر حملات باشد. درک این تغییرات عاطفی به افراد و مراقبان آن‌ها کمک می‌کند تا حمله احتمالی را پیش‌بینی کرده و به‌طور موثری به آن پاسخ دهند.

هاله‌های حرکتی

در برخی موارد، هاله‌ها ممکن است شامل حرکت‌های پیچیده، مانند رفتارهای تکراری یا خودکارسازی (automatisms) باشد.

سخن آخر

در این مقاله، مسائل مختلف مربوط به صرع و تشنج، از جمله انواع مختلف تشنج (کانونی، عمومی، ابسنس) و وضعیت پستیکال و تشخیص علائم هشداردهنده مانند هاله‌ها را بررسی کردیم. به‌طور کلی، توانمندسازی افراد برای تشخیص علائم، جستجوی به موقع تشخیص و همکاری با پزشک برای مدیریت موثر این عارضه بسیار مهم است. همچنین، توجه به این مطلب ضروری است که یک بار تشنج به معنای صرع نیست، بلکه اگر این حملات ادامه یابد و بدون محرک رخ دهد، پزشک متخصص احتمال صرع را تشخیص خواهد داد.